ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸ਼ੂਗਰ ਰਾਜਧਾਨੀ: ਭਾਰਤ ਸ਼ੂਗਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਕਿਉਂ ਬਣਿਆ?

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਬੇਕਾਬੂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਧਨਾਢ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਇਹ ਹਰ ਵਰਗ, ਹਰ ਉਮਰ ਅਤੇ ਹਰ ਸ਼ਹਿਰ-ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਕੜ ਰਹੀ ਹੈ। ਤਾਜ਼ਾ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 212 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕ ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਉਹ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਬਿਮਾਰੀ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਗਿਣਤੀ 1990 ਨਾਲੋਂ ਅੱਠ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਨੇ ਚੀਨ ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਡਾਕਟਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਇੱਕੋ ਕਾਰਨ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਬਣਿਆ, ਸਗੋਂ ਕਈ ਕਾਰਕ ਮਿਲ ਕੇ ਇਸਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਵਧਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਨਮਜਾਤ ਖਾਸੀਅਤਾਂ, ਖਾਣ-ਪੀਣ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ, ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਅਣਹੈਲਥੀ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ – ਸਭ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਸ਼ੂਗਰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਟਾਈਪ–2, ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਇੰਸੁਲਿਨ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਬਲੱਡ ਸ਼ੂਗਰ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧੀ ਰਹੇ ਤਾਂ ਇਹ ਦਿਲ, ਗੁਰਦੇ, ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਨਰਵਾਂ ‘ਤੇ ਬੁਰਾ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਇਸ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਗੁਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਨੌਜਵਾਨਾਂ, ਕਾਲਜ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੈਰ ਕੱਟਣ ਜਾਂ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਨਤੀਜੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।

ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੀਨ ਵੀ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕੌਮਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਬਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਥੇ ਦੇ ਲੋਕ ਭਾਵੇਂ ਪਤਲੇ-ਦੁਬਲੇ ਵੀ ਹੋਣ, ਪਰ ਪੇਟ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਚਰਬੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਕੱਠੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸਨੂੰ “ਵਿਸ਼ਰਲ ਫੈਟ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਚਰਬੀ ਇੰਸੁਲਿਨ ਵਿਰੋਧੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਖਤਰੇ ਨੂੰ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵਧਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਕਈ ਖੋਜਕਾਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਰੁਝਾਨ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਭੁੱਖਮਰੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਿਲਦਾ ਸੀ, ਤਦੋਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਚਰਬੀ ਜਲਦੀ ਇਕੱਠੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਉਹ ਬਚ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਹੀ ਗੁਣ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਕਮੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਵੱਧ ਚਰਬੀ ਅਤੇ ਸ਼ੱਕਰ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਵਿੱਚ 1990 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੱਡਾ ਬਦਲਾਅ ਆਇਆ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੀ ਤਸਵੀਰ ਜਿੱਥੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਘਰੇਲੂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਦਾਲਾਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਸੀ, ਹੁਣ ਧੁੰਦਲੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਫਾਸਟ ਫੂਡ, ਬਿਸਕੁਟ, ਕੋਲਡ ਡ੍ਰਿੰਕ ਅਤੇ ਪੈਕਿਡ ਖਾਣਾ ਆਮ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ 2011 ਤੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਲਟਰਾ-ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਖਾਣਿਆਂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਲਗਭਗ 13 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਧੀ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਮਿੱਠੇ ਬਿਸਕੁਟ ਹੀ 2021 ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦਾ ਕਰੀਬ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ ਸਨ।

ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, “ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ” ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਗੰਦੇਰੀ ਚੌਲ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਆਟੇ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਜੌਂ, ਬਾਜਰਾ, ਰਾਗੀ ਵਰਗੀਆਂ ਪੋਸ਼ਟਿਕ ਅਨਾਜਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਥਾਲੀ ਵਿੱਚ ਚਿੱਟਾ ਚੌਲ ਅਤੇ ਕਣਕ ਆ ਗਏ। ਇਹ ਅਨਾਜ ਭਾਵੇਂ ਸਸਤਾ ਸੀ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਖਮਰੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਵਾਲਾ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਬਲੱਡ ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਉਤਾਰ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੇ। ਕਈ ਅਧਿਐਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵੱਧ ਚਿੱਟਾ ਚੌਲ ਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੂਗਰ ਦਾ ਖਤਰਾ 20 ਫੀਸਦੀ ਤੱਕ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਨੇ ਵੀ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਕਰੀਬ 35 ਫੀਸਦੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮ, ਘੱਟ ਸਰੀਰਕ ਸਰਗਰਮੀ ਅਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਜੰਕ ਫੂਡ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਖੋਜ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਦਰ ਪਿੰਡਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਵਧੀਕ ਹੈ।

ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਵੀ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹੈ। ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ 2050 ਤੱਕ ਹਰ ਚੌਥਾ ਭਾਰਤੀ ਟਾਈਪ–2 ਸ਼ੂਗਰ ਨਾਲ ਜੀ ਰਹਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚਿੰਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਹਕੀਕਤ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਵੱਧ ਨਿਕਲੀ ਹੈ।

ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਕ੍ਰੀਨਿੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ, ਦਵਾਈਆਂ ਸਸਤੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੱਕ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਸਿਹਤ ਕਰਮਚਾਰੀ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਵਜ਼ਨ ਘਟਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਇੰਜੈਕਸ਼ਨ ਦਵਾਈਆਂ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੇਮਾਗਲੂਟਾਈਡ ਵਰਗਾ ਤੱਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਸਸਤੀ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਪੇਟੈਂਟ ਖਤਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੀਮਤ ਘਟਣ ਨਾਲ ਮੱਧਵਰਗੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਆਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਗਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਅਜੇ ਵੀ ਇਹ ਮੁਸ਼ਕਲ ਰਹੇਗਾ।

ਵਿਗਿਆਨੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਇਕੱਲਾ ਹੱਲ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ, ਵੱਧ ਸਰਗਰਮੀ, ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ – ਇਹਨਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਹੀ ਭਾਰਤ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਸਾਏ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਸ਼ੂਗਰ ਸਿਰਫ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਵੀ ਭਾਰੀ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ।